این سردر توسط جعفرخان معمار کاشانی، طراحی و ساخته شده است؛ اما تلاش دیگران را در ساخت آن نمی توان نادیده گرفت. در اینجا می توان از استاد اسماعیلی یاد کرد که سفت کاری بنا را انجام داده و یا از کریم منیژه نام برد که ستونها را ساخته است و در این میان نباید هنر ساخت کاشیِ استاد خاک نگار مقدم و کاشیکاری استاد حسین کاشیپز را نیز فراموش کرد.
پهنای این سردر از شرق به غرب به حدود ۲۸ متر می رسد. این در حالیست که در قدیم دو اتاق نگهبانی و بازرسی نیز در قسمت غربی و شرقی قرار داشت و بر پهنای سردر می افزود. البته پس از مدتی اتاق غربی به صورت قسمتی از بنای شرکت نفت ایران و انگلیس درآمد و اتاق شرقی به ساختمان اداره پست تهران افزوده و مدتی بعد خراب شد.
سردر باغ ملی یکی از بناهای مهم و تاریخی تهران است.
پیش از احداث برج آزادی به عنوان نماد شهر شناخته می شد.
در بافت قدیمی تهران قرار دارد و در کنار بازدید از آن می توان به سراغ جاذبه های دیگر نیز رفت.
این سردر در زمان قاجار ساخته شد و در سال های بعد تغییراتی را به خود دید. سردر باغ ملی در ابتدا دروازه ای برای ورود به میدان مشق بود که در آن زمان اهمیت بسیاری داشت. نوع معماری و اتفاق های تاریخی رخ داده در میدان مشق تهران و مجاورت بنا با ساختمان وزارت امور خارجه، اهمیت سردر باغ ملی را دو چندان می کند. قدیمی ترها میدان مشق را به خوبی می شناسند؛ اما جوان ترها سن شان به شناخت این میدان قد نمی دهد؛ برای همین در اینجا اشاره کوتاهی به آن داریم.
میدان مشق کجاست؟کتیبه ها و نقش و نگارهای سردر باغ ملی
هشت ستون آجری در نمای بیرونی این سردر دیده می شود که به صورت جفت طراحی و ساخته شده اند. این ستون ها در اطراف ورودیهای سه گانه قرار گرفته اند و نسبت به یکدیگر به اندازه یک قطر ستون عقب نشینی دارند؛ یعنی دو عدد از چهار ستون در اطراف هر ورودی، کمی عقب تر تعبیه شده و این مساله در ترکیب با سایه و روشنایی نور جلوهای متفاوت به بنا بخشیده است.
وب سایت کارناوال: واژه تهران بسیاری را به یاد شهر دودگرفته و شلوغ و پر همهمه می اندازد که نمی تواند جای خوبی برای گشت و گذار باشد؛ اما واقعیت چیزی متفاوت از این است. تهران با وجود خیابان های پر ترافیک و غرق شدن در روزمرگی های یک کلانشهر هنوز هم زیبایی های خاص خود را دارد.
در نقاط مختلف این شهر می توان به سراغ دیدنی های ناب رفت و غرق در لذت شد. فرقی نمی کند که طرفدار طبیعت باشید یا به دنبال تفریحات هیجانی و ورزش؛ حتا اگر از طرفداران پر و پا قرص بناهای تاریخی هم باشید، باز هم در تهران می توانید حسابی بگردید و ساعت های خوشی را برای خود خلق کنید. پایتخت همیشه بیدار ایران برای شما فرصت های بسیاری برای خوش گذرانی دارد؛ کافیست آنها را بشناسید و برنامه ریزی خوبی برای بازدید از آنها داشته باشید.
امروز قرار است گشتی در تهران قدیم داشته باشیم و یکی از تماشایی ترین سازه های تاریخی آن را از نظر بگذرانیم. راه مان را به سوی خیابان های قدیمی این شهر کج می کنیم و به سراغ خیابان امام خمینی می رویم. می خواهیم در کنار هم به تماشای سردر باغ ملی بنشینیم و به جای نگاهی گذرا به آن -که شاید بسیاری از ما فرصتش را پیدا کرده ایم- کند و کاوی تاریخی داشته باشیم و سر از کار این سازه در بیاوریم. در کنار ما بمانید و آشنایی با این سازه تاریخی را از دست ندهید.
چرا سردر باغ ملی؟گذرگاه های سردر باغ ملی
باغ ملی | نخستین فضای سبز عمومی پایتخت
کارشناسان از دوره قاجار به عنوان زمان آغاز تاثیر پذیری باغ سازی ایران از الگوهای غربی یاد می کنند؛ اما تا دوره پهلوی اثری از ایجاد فضای سبز عمومی یا همان پارک ها دیده نمی شود. نخستین پارک ها، باغ های ملی بودند که در برخی شهرها همچون تهران و قزوین شکل گرفتند. مسوولان بلدیه تهران در آن زمان نیاز به فضاهای سبز شهری را در پایتخت احساس کردند و به دنبال آن فضاهایی همچون باغ ملی و باغ فردوس در تهران شکل گرفتند. آنچه از سبک طراحی این باغ ها در دوره پهلوی اول برداشت می شود، تاثیر سبک های باغ سازی غربی بر آن ها است.
دو لنگه در آهنی، با طرح های برنز کاری شده شامل طرحهای گل و مرغ شبیه اژدها یا پرنده خیالی هما، طرح اسلیمی، شیر و خورشید، و سر شیر است در آمیخته و به شکل زیبایی مشبک کاری شده اند. در بالای درهای ورودی طرحهای طبل، پری، تاج، تبرزین، شمشیر، نیزه، شیپور، توپ و گلوله خودنمایی می کنند و بالای دو ورودی کناری به شکل حصیری آجر کاری شده است.
در همین روزنامه در ۱۴ فروردین ۱۳۰۷ در مورد آغاز احداث باغ ملی تهران چنین آمده است:
عکس گرفته شده توسط بالن در اواخر سلطنت احمد شاه قاجار
در بهمنماه سال ۱۳۹۴ این سردر را مرمت و سیستم نورپردازی بر روی آن پیاده کردند تا به هنگام شب نیز جلوه ای خاص و زیبا داشته باشد. این اثر در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۳۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و به عنوان میراث تاریخی ایران به شمار آمد. در سومین دوره جایزه خشت طلایی، سازمان زیباسازی و شهرداری منطقه ۱۲ شهرداری تهران، به واسطه احیا و بازسازی سر در باغ ملی و مجموعه میدان مشق تهران به عنوان یکی از برگزیدگان اعلام شد.
در پی ایجاد ساختمانهای مجاور، بخش جانبی این سازه و کتیبه آن پوشیده شد. پس از انقلاب اسلامی نشان شیر و خورشید را از میان پرچم ایران، دو طرف بالای سردر در نمای درونی و بیرونی) و نیز درون هلالیها حذف کردند و نیمتنه فلزی رضاشاه را هم از بالای درب چدنی برداشتند.
راه دسترسی
میدان مشق نام مکانی در خیابان امام خمینی امروزی است که در زمان فتحعلی شاه قاجار به عنوان منطقهای نظامی و برای تمرین رزمی قشون ساخته شد و سربازخانه مرکزی در میان آن قرار داشت. در واقع اصلِ نام این مکان به مارش فرانسوی باز می گشت که در زبان فارسی به مشق تبدیل شد. جهانگردان این محل را میدانی چهارگوش با اضلاع نزدیک به ۴۰۰ متر توصیف و از آن به عنوان یکی از بزرگترین میدان های نظامی تهران یاد کرده اند. این میدان در دوره ناصرالدین شاه مورد مرمت قرار گرفت و توسعه یافت. در سال ۱۲۷۸، محمد حسین خان سپهسالار، آن را به صورت میدانی مربع شکل درآورد و دیواری با طاقهای آجری گرداگرد آن کشید. دروازهای زیبا با یک درِ دو لنگه و دو طاق نمای مجاور آن در شمال خیابان و میدان سپه (امام خمینی فعلی) نصب شد که گاهی ناصرالدین شاه از بالای آن مشق نظامیان را تماشا می کرد.
(تا قبل از این) باغی که در واقع تفرجگاه عمومی باشد وجود نداشت. این باغ در قسمت غربی میدان مشق از چندی به این طرف رسما دایر شده و از عصر الی پاسی از شب گذشته، صدها مرد و زن در خیابان ها و کنار باغچه های پر از گل و ریاحین و ازهار دیده می شوند که ایابا و ذهابا قدم می زنند و گردش می کنند. باغ مذبور هنگام شب بر اثر تابش شعله های بی شمار چراغ برق، چون روز روشن و با وجودی که نوزاد و هنوز پا به مرحله رشد و کمال نگذارده است، معذلک مردم استقبال می کنند و به تفرج در آنجا اشتغال می یابند.
۲٫ نقاشی تمام قد سربازان لژیون قزاق (نیروی نظامی ویژهای که در سال ۱۲۵۸ خوشیدی به درخواست ناصرالدین شاه قاجار در پی قراردادی بین ایران و روسیه تزاری ایجاد شد).
۲٫ نقش کاشی کاری شده دو شیر که تاجی را در میان دارند
۳٫ پلنگ، شیر و خورشید، تیربار و گلولههای توپ
در میان خیابان ها و کوچه پس کوچه های تهران، خیابان امام خمینی حال و هوای ویژه ای دارد. این خیابان شاید همیشه پر همهمه و ترافیک باشد؛ اما بنیادی ترین سازه ها را در خود جای داده است و به قولی می توان آن را قلب پایتخت دانست. سردر باغ ملی یکی از بناهای موجود در این خیابان است که پیش از ساخته شدن برج آزادی به عنوان نماد این کلانشهر شناخته می شد و امروزه جاذبه ای خیره کننده به شمار می رود. جالب آنکه بدانید فیلمهایی مانند مدار صفر درجه که داستانش در زمان رضاخان رخ می دهد، در جوار این سردر ساخته شده است.
بالای هر دروازه کوچک شش کتیبه اشعاری به چشم می خورد و این کتیبهها به صورت کمربندی دور بنا پیچیده و در قسمت عرضی آن هم امتداد داشته اند. در سمت غربی به علت ایجاد ناودان و حذف پلکان قرینه شرقی، دو مورد از آنها مخدوش شده اند. کتیبههای انتهایی قسمت غربی و شرقی بنا به واسطه ساخت ساختمان های اداره پست و شرکت نفت چهره سابق خود را ندارند.
این مکان پس از افتتاح به محلی برای خوشگذرانی های دسته جمعی تبدیل شد و جشن های مذهبی و مراسم آتش بازی در آن صورت می گرفت. روزنامه اطلاعات ۱۹ اسفند ۱۳۰۶ در مورد امکاناتی که ایجاد آنها در پارک پیش بینی شده بود، چنین نوشته است:
باغ ملی هیچ وقت رنگ این امکانات را نیز به خود ندید به طوری که در روزنامه اطلاعات ۱۷ مهر ۱۳۰۷ چنین مطلبی در مورد آن به چشم می خورد:
فرم این بنا بسیار شبیه به دروازههای پایتخت در دوران ناصرالدین شاه به نظر می رسد. بیشتر بخش های این بنا شامل پی و پایه و شال ستون های هشتگانه و ساق ستون ها از آجر ساخته شده اند و سنگ، چوب، آهن و برنز دیگر مصالح مورد استفاده در بنا هستند.
در نخستین سالهای وزارت جنگ پهلوی اول، قسمت غربی میدان و بناهای دیگر به باغ ملی تبدیل شد و سردر بزرگ الماسیه که ساخت قورخانه تهران (نخستین کارخانه اسلحه سازی ایران) بود را بر سردر باغ ملی نصب کردند. در همین زمان نیم تنه رضا پهلوی به دستور سردار اعتماد، رییس کل قورخانه ساخته و بر بالای سردر نصب شد. این نیم تنه تا آخر دوره پهلوی دوم در سر جای خود بود؛ اما در دوران انقلاب آن را سرنگون کردند و به احتمال زیاد در فضای باز بانک ملی مقابل سردر به دل خاک سپردند.
۱٫ اشعاری از نویسنده و ادیب دانشمند، میرزا حیدرعلی ندیم باشی معروف به ندیم الملک و ابیاتی از محمدعلی کرمانی
در بخش بالای این سازه جایگاه دیدهبانی، نقاره زنی و گذر نیروهای نظامی وجود دارد. اتاقکی در بالای ورودی میانی دیده می شود که به صورت کلاه فرنگی است و الهاماتی از معماری روسیه در آن به چشم می خورد. این بخش دارای بام شیروانی است و پنجره هایی با طاق هلالی به دو سوی باغ ملی دارد. در قدیم این اتاقک نقارخانه بود و مردم تهران با نواختن شیپور در آن از طلوع و غروب خورشید باخبر می شدند.
این میدان از جهت های مختلف به این مکان ها محدود می شد: از شمال به خیابان سوم اسفند (سرهنگ سخایی)، از شرق به خیابان علاءالدوله (فردوسی)، از غرب به خیابان قوام السلطنه (سی تیر) و از جنوب به خیابان باغشاه یا سپه (امام خمینی).
اتوبوس: با استفاده از خطوطی که از خیابان امام خمینی گذر می کنند خود را به ایستگاه خیام برسانید و از آنجا با کمی پیاده روی به سردر باغ ملی برسید.
۱٫ صحنه های یادبود تسخیر تهران در کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ در نزدیکی دروازه و برج و باروهای تهران (احتمالا دروازه قزوین) شامل لحظه تخریب برج و بارو با گلولههای توپ، نقش مسلسل، میدان جنگ، شصت تیر، رضاشاه با تفنگ شصت تیر و در حال تیراندازی و دو فرشته پیروزی که الهام از حجاریهای طاق بستان در آنها دیده می شود.
سردر باغ ملی نیز میان ساختمان پست خانه (موزه وزارت ارتباطات کنونی) و ساختمان پیشین شرکت ملی نفت (ساختمان شماره ۳ وزارت امور خارجه) قرار داشت و ورود به خیابان ملل متحد از خیابان سپه (خیابان امام خمینی) از طریق آن صورت می گرفت. امروزه اداره کل میراث فرهنگی استان تهران با مشارکت شهرداری منطقه ۱۲ در صدد آزاد سازی و مرمت دروازهها و سنگ فرش این محوطه است تا آن را به شکل اولیه احیا کند.
